Seksualiteit en kanker

Ga voor jezelf na waar jij behoefte aan hebt. Seks en intimiteit of juist vriendschap en nabijheid. Weet wat je wilt en wat mogelijk is. Je kunt intimiteit op veel verschillende manieren beleven. Dit kan seksueel contact zijn, maar intimiteit is veel meer dan dat. Het kan ook simpelweg betekenen dat je dichtbij iemand wilt zijn, dat je samen wilt praten, zitten of liggen. En intimiteit beleef je niet alleen met je partner, maar dat kan ook met anderen.

Als de kanker en de behandelingen een plek in je leven hebben gekregen, kan er weer ruimte zijn voor andere behoeften. Seksuele verlangens kunnen weer een belangrijke plaats in gaan nemen, bij jou en/of bij je eventuele partner. Soms is het lastig accepteren dat je seksleven veranderd is door de ziekte.

Seksualiteit hangt nauw samen met emotie. Wanneer je (weer) seksueel actief bent na een periode van ziekte, kun je overvallen worden door nieuwe, onbekende gevoelens. Het kan zijn dat voor jou intimiteit nu veel meer gericht is op warmte en geborgenheid en minder op seksuele opwinding en het bereiken van een climax.

Partner
Je hebt tijd nodig om te wennen aan alles wat anders is, waaronder je lichaam. Ook je partner heeft hiervoor tijd nodig. Plekjes die vroeger gevoelig waren, zijn dat nu misschien niet meer terwijl andere plekjes wel reageren op aanraking. Geef jezelf de tijd om je eigen lijf opnieuw te leren kennen en laat je partner ook je lichaam opnieuw verkennen. Het kan ook zijn dat jullie allebei bang zijn elkaar te kwetsen of af te wijzen. Als er fysieke veranderingen zijn, kunnen schaamte en angst ook behoorlijk in de weg zitten. En natuurlijk kan het zo zijn dat de een veel meer behoefte heeft aan intimiteit en seks dan de ander.

Probeer met elkaar te praten, hoe lastig dat ook is. Het helpt als je elkaar vertelt wat je mist, waar je onzeker over bent en waar je behoefte aan hebt. Focus niet op wat niet kan of niet lukt, dat veroorzaakt alleen maar stress. Geniet van elkaar en van de intimiteit die er is.

Zorgen de seksuele problemen ervoor dat je relatie onder druk komt te staan? Dan kan het helpen om eens te praten met een deskundige op het gebied van relaties of seksualiteit.

Alleenstaand
Heb je geen (vaste) partner, dan is het moeilijk om je gevoelens, intimiteit en warmte te delen. Je moet er meer moeite voor doen om je verlangens te vervullen. Seksuele problemen kunnen dan nog meer belastend voelen, omdat het vaak moeilijk is om hierover met iemand te praten. Ook dan kan de hulp van een deskundige het broodnodige steuntje in de rug zijn.

Nieuwe partner
Begin je een nieuwe (seksuele) relatie na ziekte en behandeling, dan voel je je misschien erg onzeker. Veranderingen in je uiterlijk maken je kwetsbaar, waardoor je het lastig vindt om nieuwe contacten aan te gaan. Ook als de veranderingen niet meteen zichtbaar zijn, kan de ziekte een struikelblok zijn. Want wanneer vertel je aan iemand dat je kanker hebt of hebt gehad? Maak duidelijk dat je het rustig aan wilt doen en probeer daarbij te benoemen wat je hebt meegemaakt en wat dit voor effect heeft op seksueel gebied. Als de vertrouwdheid tussen jou en je nieuwe partner toeneemt, zal het steeds makkelijker worden om over seksualiteit te praten.

Als je chemotherapie krijgt kun je gewoon seks hebben, de cytostatica kunnen echter wel invloed hebben op je seksuele behoeften. Vaak nemen deze af of verdwijnen zelfs helemaal. Bepaalde chemotherapie kan echter de eierstokken beschadigen waardoor deze minder of geen hormonen meer aanmaken. Dit beïnvloedt je zin in seks en kan er ook voor zorgen dat je vervroegd in de overgang komt. De chemo kan ook invloed hebben op de slijmvliescellen in de wand van de vagina die daardoor dunner wordt. Dit kan jeuk, afscheiding of een branderig gevoel veroorzaken.
Na de behandeling komt de zin in seks meestal wel weer terug en ook het merendeel van de klachten verdwijnt vanzelf.

Een bestraling heeft meestal geen direct effect op je seksuele leven. De bijwerkingen en emotionele belasting kunnen wel je lust om te vrijen doen afnemen. Medisch gezien is er geen enkel bezwaar tegen geslachtsgemeenschap of masturberen tijdens de behandelingen. Je wordt zelf niet radioactief door bestraling en je partner dus ook niet.

Als de geslachtsorganen ook worden bestraald kunnen er wel specifieke klachten ontstaan. Ook kan dit de zaadcellen of eicellen beschadigen waardoor er een klein risico ontstaat op aangeboren afwijkingen. Daarom is af te raden om zwanger te worden of een kind te verwekken tijdens de behandeling en in de eerste zes maanden na de behandeling.

Het meest voorkomende seksuele probleem bij (ex)kankerpatiënten is de verminderde zin in seks. Dit kan verschillende oorzaken hebben.

• Uiterlijk
  Een behandeling voor kanker kan invloed hebben op je uiterlijk. Een operatie, littekens, stoma of lymfeoedeem kunnen je uiterlijk veranderen waardoor je je minder aantrekkelijk voelt. Gevoelens van schaamte of minderwaardigheid verminderen de zin in seks.
  
  Wat kun je doen?
  Het kan helpen om die plekken van je lichaam te verhullen waar je je onzeker over voelt en de delen van je lichaam die je mooi vindt juist te benadrukken. Heb je last van incontinentie, dan ben je misschien bang om urine te verliezen tijdens de seks. Leg een handdoek of celstofmatje op de plek waar je wilt vrijen. Of vraag een continentieverpleegkundige advies. Van sommige behandelingen krijg je een slechte adem. Neem dan kauwgom of een snoepje met muntsmaak.
   
• Geslachtshormonen
  Vanwege de behandelingen kunnen er veranderingen in je geslachtshormonen zijn opgetreden. Deze hormonen spelen een rol in de werking van je geslachtsorganen en beïnvloeden dus ook de zin in seks.
  
  Wat kun je doen?
  Het kan hierbij helpen om aanvullende hormonen te slikken, ofwel hormoonsuppletie. Vraag dit na bij je behandelende arts.
   
• Vermoeidheid
  Na een behandeling krijg je vaak te maken met (extreme of chronische) vermoeidheid. Dit kan de zin in seks negatief beïnvloeden.
  
  Wat kun je doen?
  Praat hierover met je partner en vrij bijvoorbeeld op een ander tijdstip dan je gewend was te doen. ’s Ochtends of na een middagslaapje ben je energieker en heb je misschien wel zin.
   
• Seksuele prikkels
  Zin in seks komt voort uit het feit dat je seksueel geprikkeld bent. Als je ziek bent, heb je hier vaak wat minder aandacht voor. Je moet dan bewust en actief op zoek naar seksuele prikkels.
   
• Wat kun je doen?
  Het kan soms heel eenvoudig zijn om seksueel geprikkeld te worden. Lees bijvoorbeeld (samen) een erotisch verhaal of kijk naar een film. Je kunt ook bewust terugdenken aan een seksueel contact waaraan je veel plezier hebt beleefd of over seks fantaseren. Besteed eens extra aandacht en tijd aan ander lichamelijk contact zoals strelen, geef elkaar een erotische massage of probeer een seksspeeltje (zoals een vibrator). Pas door te proberen kom je erachter wat voor jou (en je partner) werkt. Vind je het lastig om dit samen te doen, dan kun je het eerst ook zelf uitproberen. Wil je samen experimenteren begin er dan op een neutraal moment over, niet als je bezig bent met seksualiteit.
   
• Emoties
  Vrijen kan heftige emoties losmaken. Soms ben je daar zelf niet op bedacht of verrast het je partner.
  
  Wat kun je doen?
  Probeer deze emoties wel te bespreken. Als je dat niet doet kan het tussen jullie in komen staan en dat beïnvloedt ook de zin in seks.
   
• Relatieproblemen
  Het verwerken van kanker en de behandeling ervan kan zorgen voor relatieproblemen. Die uiten zich vaak ook in de seksuele relatie.
  
  Wat kun je doen?
  Praten helpt. Soms heb je daarbij hulp nodig van een seksuoloog of relatietherapeut.

De kanker en behandeling kunnen pijn tijdens het vrijen veroorzaken. Er kan zenuwschade ontstaan in de vagina, het bekkengebied of het ruggenmerg. Dit kan ertoe lijden dat je moeilijk een erectie krijgt of dat je vagina droger blijft. Soms kom je ook vervroegd in de overgang. Littekenweefsel, verklevingen, stijve gewrichten of pijnlijke kunnen ook pijn veroorzaken bij de geslachtsgemeenschap.

Vanwege de kanker kun je je gespannen voelen en houd je je gedachten misschien niet altijd bij de seks. Daardoor trekken de spieren in je vagina en bekkenbodem onwillekeurig samen en dat kan pijn veroorzaken. Of het maakt je ongerust of je wel een erectie kunt krijgen of dat deze misschien verdwijnt tijdens het vrijen.

Wat kun je doen?
Ben je bang dat je geen lustgevoelens meer hebt, dan kun je het beste eerst zelf gaan experimenteren of masturberen. Gebruik daarbij een glijmiddel en/of vibrator. Je kunt het glijmiddel het beste aanbrengen voor de masturbatie; op de clitoris, rond de binnenste en buitenste schaamlippen en rond de ingang van de vagina. De vibrator hoef je niet naar binnen te brengen, beweeg hem rond de clitoris om te zien wat dit met je doet. Voel je als man dat de erectie wegzakt, dan kun je een stuwbandje gebruiken (cock ring). Komt er helemaal geen erectie, vraag dan bij je huisarts om erectiebevorderende medicatie. Doe dit alleen in overleg en ga niet zelf via internet iets bestellen. Het slikken van aanvullende hormonen, hormoonsuppletie, kan het slijmvlies bij de vrouw vochtiger maken. Of je gebruikt hiervoor een vaginale bevochtiger.
Doet penetratie pijn, probeer dan eens een andere houding waarbij de penetratie minder diep is. Heb je zonder penetratie pijn bij een bepaalde houding, dan kies je een houding waarbij je minder druk uitoefent op de pijnlijke delen van je lichaam.

Door het gebruik van bepaalde medicijnen, antidepressiva en pijnstillers, kan het moeilijk worden om klaar te komen. Sommige pijnstillers remmen de seksuele opwinding en het orgasme af. Hetzelfde geldt voor antidepressiva.

Wat kun je doen?
Ga op zoek naar seksuele prikkels waar je wel opgewonden van raakt. Zijn de problemen rondom seksuele opwinding en klaarkomen gerelateerd aan het medicijngebruik, bespreek dit dan met je arts of een seksuoloog. Soms kan een ander medicijn de oplossing zijn of een ander tijdstip van innemen.

_{Beeld: Tim Samuel}

Op vrijdag 17 december 2021 vond het webinar plaats over kanker en seks. Je kunt het hieronder terugkijken: