Kanker en eenzaamheid

Uit onderzoek door NFK blijkt dat ruim 1 op de 3 kankerpatiënten gevoelens van eenzaamheid ervaart. Niet gek, want een diagnose met een hemato-oncologische kanker brengt veel heftige emoties met zich mee. Daarnaast staat de behandeling vaak voor langere periode sociaal contact in de weg, omdat je bijvoorbeeld (tijdelijk) moet stoppen met je werk of studie. Hierdoor veranderen of verwateren relaties sneller, vaak met gevoelens van eenzaamheid als gevolg. 

Vormen van eenzaamheid

Eenzaamheid is een subjectief gevoel, iedereen ervaart het op een andere manier. Je kunt gevoelens van eenzaamheid ervaren als je het gevoel hebt dat niemand in je omgeving snapt wat je voelt of meemaakt. Je kunt ook gevoelens van eenzaamheid ervaren tijdens een lange ziekenhuisopname met minimaal contact met familie en vrienden. Over het algemeen wordt er onderscheid gemaakt tussen drie vormen van eenzaamheid:

• Emotionele eenzaamheid: bij emotionele eenzaamheid mis je een hechte, intieme band met één of meerdere personen. 
• Sociale eenzaamheid: bij sociale eenzaamheid mis je betekenisvolle relaties met één of meerdere personen in jouw omgeving. Het sociale contact met andere mensen is minder dan jij zou willen. Sociale eenzaamheid is niet hetzelfde als sociaal isolement, maar de twee kunnen wel samenvallen. Iemand in een sociaal isolement heeft weinig of geen contacten. Waar sociaal isolement een situatie is, is eenzaamheid een gevoel. 
• Existentiële eenzaamheid: bij existentiële eenzaamheid heb je het gevoel dat je geen eigen plek of rol in het leven hebt. Je hebt een verloren en zwervend gevoel. Of simpel gezegd: een gevoel van zinloosheid.  

Het kan voorkomen dat je de verschillende vormen van eenzaamheid tegelijkertijd ervaart.  Ongeacht de vorm of duur, gevoelens van eenzaamheid hebben een grote impact op jouw (dagelijks) leven. 

Hoe kan ik eenzaamheid herkennen? 

Het op tijd herkennen én erkennen van gevoelens van eenzaamheid is belangrijk. Hoe eerder je erbij bent, hoe meer je voor zelf of een ander kunt doen. Het kan gebeuren dat bij langdurige gevoelens van eenzaamheid je in een negatieve spiraal terecht komt. Je ontwikkelt dan gedrags- en denkpatronen waardoor gevoelens van eenzaamheid steeds sterker worden. 
 

Om dit te voorkomen, is het belangrijk dat gevoelens van eenzaamheid (h)erkent worden. De volgende signalen wijzen mogelijk op gevoelens van eenzaamheid. Let op: de signalen kunnen ook wijzen op andere (medische) problemen. Bespreek jouw klachten altijd met een (huis)arts!

Lichamelijke signalen

• Verslechterde zelfzorg
• Vermoeidheid
• Hoofdpijn
• Verhoogde spierspanning
• Gebrek aan eetlust 

Psychische signalen

• Een negatief zelfbeeld en/of een laag zelfvertrouwen
• Gevoelens van zinloosheid en uitzichtloosheid
• Gevoelens van verlatenheid
• Teleurstelling
• Verdriet
• Boosheid 
• Bitterheid
• Toenemend wantrouwen naar andere personen

Sociale signalen

• Weinig of geen sociale contacten 
• Weinig bezoek van familie of vrienden 
• Geen sociale contacten in de directe omgeving
• Het missen van sociale steun 
• Beperkte invulling van vrije tijd: geen hobby's of lid van een vereniging, groep, of club

Gedragsmatige signalen

• Sociale onhandigheid
• Mensen op afstand houden
• Sterk de aandacht opeisen en claimen
• Op zichzelf gericht zijn of vermijdingsgedrag
• Overmatig gebruik of verslaving verdovende middelen

Herken jij jezelf in deze signalen? Of herken jij deze signalen in iemand anders? Maak dit dan bespreekbaar. Door eenzaamheid bespreekbaar te maken kun je gevoelens van eenzaamheid tegen te gaan.

Eenzaamheid bespreekbaar maken

Eenzaamheid is geen makkelijk onderwerp om over te praten. Een gesprek beginnen over gevoelens van eenzaamheid kan daarom lastig zijn. Je kunt bang zijn om in een hokje geplaatst te worden of te stuiten op onbegrip of afwijzing. Toch is het belangrijk om het gesprek wél aan te gaan, want alleen zo kun je iets aan de situatie veranderen. 

Voordat je het gesprek aangaat, kan het handig zijn om voor jezelf een aantal dingen op een rijtje te zetten. Zo weet je wat je ongeveer wil zeggen en heb je een houvast tijdens het gesprek. Stel jezelf de volgende vragen: 

• Hoe ervaar ik gevoelens van eenzaamheid? Is er een bepaald moment waarop ik mij eenzaam voelt? Of zijn er bepaalde personen of dingen die ik mis in mijn dagelijkse sociale contacten? 
• Wat is de oorzaak van mijn gevoelens van eenzaamheid? Dat ziekte de hoofdoorzaak is, mag duidelijk zijn. Maar zijn er nog andere oorzaken, bijvoorbeeld weinig begrip in jouw directe omgeving voor jouw situatie of het wegvallen van relaties doordat je moet stoppen met werk en/of studie. Kijk anders nog eens bij de verschillende vormen van eenzaamheid, herken jij jouw gevoelens in een van de omschrijvingen? 
• Welke impact hebben mijn gevoelens van eenzaamheid op mijn leven? Zijn er dingen die ik niet meer doe als gevolg van mijn gevoelens van eenzaamheid? Hoe beïnvloeden mijn gevoelens van eenzaamheid mijn huidige sociale contacten? 
• Hoe wil en kan ik mijn gevoelens van eenzaamheid aanpakken? Wat hoop of verwacht ik van anderen als ik gevoelens van eenzaamheid ervaar? Hoe zou ik zelf iemand in een soortgelijke situatie helpen? 

Je zult misschien niet direct het antwoord weten op al deze vragen, maar ze kunnen je helpen beter bewust te worden van je eigen behoeftes. Vind je het lastig om tot concrete antwoorden te komen? Je kunt deze vragen altijd bespreken met een (huis)arts of vertrouwenspersoon. 

Vermoed jij dat iemand in jouw omgeving gevoelens van eenzaamheid ervaart? Ook dan kunnen bovenstaande vragen een houvast bieden en jouw helpen om een beter beeld te krijgen van de situatie.